Niezbędna porcja teorii o systemie zarządzania polską turystyką

Wraz z resztą unijnych krajów jesteśmy na właściwej drodze

W „Aktualnościach Turystycznych” staramy się trzymać blisko życia i wyławiać konkretne przykłady godnych polecenia inicjatyw, działań i praktycznych osiągnięć. Często jednak naszych Czytelników interesuje teoria. Przedstawiamy sporą jej dawkę zaczerpniętą z opracowania przygotowanego w Departamencie Współpracy Regionalnej POT.

Od ośmiu lat budujemy w Polsce system zarządzania turystyką i wspierania jej rozwoju. Na Starym Kontynencie organizacje narodowe tworzą wspólnie z Polską Organizacją Turystyczną w ramach Unii Europejskiej jednolity model współpracy i zarządzania unijną turystyką. Przekonaliśmy się, że ów model sprawdzony w krajach Unii Europejskiej działa skutecznie również w naszych realiach.
Powołanie regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych jest jednym z istotnych osiągnięć w polskiej turystyce ostatnich lat. I nic w tym złego, że zasad współpracy przyjdzie uczyć się i je doskonalić jeszcze przez kilka następnych. Pewne jest jedno: bez wątpienia jesteśmy wraz z resztą unijnych krajów na właściwej drodze.

Trójstopniowy system promocji turystycznej w Polsce

Polska Organizacja Turystyczna, powołana ustawą z dnia 25 czerwca 1999 r., zaczęła swoją działalność w styczniu 2000 r. jako wyspecjalizowana państwowa instytucja promocyjna zagranicznej turystyki przyjazdowej i turystyki krajowej, współpracująca w realizacji swoich zadań z samorządem terytorialnym i branżą turystyczną. Polska Organizacja Turystyczna stanowi podstawowe ogniwo na szczeblu centralnym w trójstopniowym systemie promocji turystycznej w Polsce.
POT została powołana w ramach programu PHARE TOURIN III z funduszy Unii Europejskiej (750 tys. euro), w procesie dostosowania zarządzania turystyką w Polsce do standardów obowiązujących w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz uczestnictwa we wspólnym rynku turystycznym (zadaniu powołania Polskiej Organizacji Turystycznej nadano zatem rangę priorytetu polityki integracji naszego kraju z Unią Europejską). Powstanie POT miało na celu nie tylko stworzenie profesjonalnej organizacji na wzór krajów UE dla promocji Polski, ale również zwiększenie efektywności środków finansowych przeznaczonych na realizację zadań administracji publicznej w sferze turystyki, a w szczególności środków przeznaczonych na marketing i promocję turystyki, m.in. poprzez stworzenie podstaw prawnych do połączenia funduszy na promocję budżetu państwa z funduszami samorządu terytorialnego oraz izb gospodarczych i samych przedsiębiorców, działających w sferze turystyki. Dzięki możliwościom łączenia tych środków POT osiąga dużo większe efekty działalności promocyjnej. POT spełnia bardzo ważną rolę w inicjowaniu szeregu działań służących rozwojowi turystyki na obszarze naszego kraju, w tym zwłaszcza przyczynia się do zrozumienia potrzeby komplementarnego ujmowania spraw turystyki przez władze samorządowe i branżę.
Dochody budżetu państwa pochodzące z turystyki szacowane są na ok. 6,5 mld dolarów (8% PKB) i są wielokrotnie wyższe od poniesionych nakładów na promocję turystyczną (w roku 2005 z budżetu państwa wydano około 12 mln dolarów), a co ciekawe przewyższają nawet dochody z prywatyzacji gospodarki.

Powstawanie regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych

Powołanie POT służy stworzeniu w Polsce trójstopniowego systemu promocji turystycznej Polski, którego elementami są powoływane na szczeblu regionalnym i lokalnym regionalne i lokalne organizacje turystyczne, niezależne organizacje zrzeszające przedstawicieli samorządu terytorialnego, turystycznego samorządu gospodarczego, organizacji pozarządowych działających na rzecz rozwoju turystyki oraz przedsiębiorców pracujących w turystyce. POT współpracuje ze wszystkimi w/w podmiotami.
„Polska Organizacja Turystyczna tworzy warunki współpracy organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego i organizacji zrzeszających przedsiębiorców z dziedziny turystyki, w tym samorządu gospodarczego i zawodowego oraz stowarzyszeń działających w tej dziedzinie.” (Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 roku u Polskiej Organizacji Turystycznej - Dz. U. Nr 62, poz. 689, Art. 1.2.) „Dla zapewnienia współpracy Polska Organizacja Turystyczna może inspirować tworzenie regionalnych organizacji turystycznych obejmujących swoim zakresem działania obszar jednego lub więcej województw oraz lokalnych organizacji turystycznych obejmujących swoim zakresem działania obszar jednej lub więcej jednostek samorządu terytorialnego i z nim współdziałać." (j.w., Art. 4.)
Jednym z ustawowych zadań POT jest inspirowanie tworzenia regionalnych organizacji turystycznych, obejmujących swoim zakresem działania obszar województwa oraz lokalnych organizacji turystycznych, obejmujących swoim zakresem działania obszar jednej lub więcej jednostek samorządu lokalnego. Zadanie to, w wyniku nowelizacji ustawy o Polskiej Organizacji Turystycznej dokonanej Ustawą z dnia 16 lutego 2001 roku o zmianie ustawy o POT (Dz. U. Nr 22, poz. 249) zostało doprecyzowane. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 4 ust. 1, w celu wykonania zadania, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 5 (a więc inspirowania tworzenia) mogą być tworzone regionalne i lokalne organizacje turystyczne. Następnie art. 4 ust. 2 stwierdza, że do tworzenia i działania regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych stosuje się przepisy ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 1990 r. Nr 20, poz. 104 z późn. zm.), z tym że:
- członkiem tych organizacji mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, w szczególności podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 2 pkt 1 i 2,
- nadzór nad tymi organizacjami sprawuje minister właściwy do spraw turystyki,
- organizacje te mogą prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji ich celów i przedmiocie określonym w ich statutach.
W krajach Unii Europejskiej narodowe organizacje turystyczne, wspólnie z regionalnymi i lokalnymi, tworzą system dostosowujący w sposób najbardziej demokratyczny skomplikowane i różnorodne zadania, wynikające z rozwoju turystyki, do układu podmiotowego – organizacja narodowa – samorządy terytorialne – podmioty gospodarcze – społeczność lokalna. Doświadczenia państw UE wskazują, iż właśnie najbardziej efektywnym systemem promocji turystycznej jest system oparty na regionalnych i lokalnych organizacjach turystycznych. Ten przyjęty na polski grunt system współpracy, wypracowany wielkim nakładem sił, myśli i środków od 2000 r., przynosi spodziewane efekty.

Regionalne organizacje turystyczne

Regionalne organizacje turystyczne stanowią forum współpracy samorządów terytorialnych, zawodowych organizacji branżowych i podmiotów gospodarczych działających w turystyce. Tworzy się je w celu zapewnienia profesjonalnej promocji turystycznej regionu. Powstają w wyniku suwerennej decyzji wszystkich zainteresowanych rozwojem i promocją turystyki podmiotów w regionie. Łącząc swe doświadczenia i interesy, zapewniają bardziej skuteczną i skoordynowaną promocję, a także lepsze wykorzystanie, rozproszonych środków (w wyniku połączenia środków z różnych źródeł, efekty tej promocji zostają zwielokrotnione).
Członkami regionalnej organizacji turystycznej są:
- jednostki samorządu (samorząd województwa, powiatu, gminy, związki gmin),
- podmioty działające w lokalnej branży turystycznej (Regionalna Izba Turystyki, Izba Gospodarcza, przedsiębiorcy – hotelarze, biura podróży, restauratorzy, zarządcy atrakcji turystycznych itd.),
- inne jednostki zainteresowane rozwojem turystyki.
Zadaniem regionalnej organizacji turystycznej jest:
- skoordynowanie działań promocyjnych w województwie,
- stworzenie regionalnego systemu informacji turystycznej – w celu zapewnienia kompleksowej informacji o województwie (w oparciu o lokalne punkty „it”) oraz włączenie w krajowe rozwiązania spójnego systemu informacji turystycznej,
- promocja walorów turystycznych regionu w kraju i za granicą,
- stymulowanie tworzenia i rozwoju oraz nadzór nad produktami turystycznymi w regionie,
- inspirowanie i pomoc przy tworzeniu lokalnych organizacji turystycznych w regionie,
- inicjowanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej w regionie,
- doskonalenie kadr dla potrzeb turystyki,
- prowadzenie badań i analiz marketingowych w dziedzinie turystyki w regionie.
Specyfika poszczególnych regionów, powoduje duże rozbieżności w rozwiązaniach organizacyjnych systemu w poszczególnych ROT-ach i LOT-ach. Rozwiązania wskazywane przez POT nie we wszystkich regionach pokrywają się z modelem wzorcowym. Oto przykłady:
- samorząd lokalny, inicjując samodzielnie lub pod naciskiem branży, zakłada LOT ( który jest członkiem ROT) i jednocześnie sam jest członkiem ROT. Powoduje to rozdrobnienie składek członkowskich gminy, powielanie zadań i brak spójności w polityce turystycznej prowadzonej przez gminę w lokalnej społeczności. Branża w tym momencie nie tworzy spójnego bloku wspierającego gminę.
- gmina zakłada LOT, a w pewnym okresie podejmuje działania odejścia z LOT i funkcjonowania wyłącznie w strukturach ROT. Powoduje to zupełne zachwianie zasad funkcjonowania LOT i ROT, zupełny brak współpracy z branżą, dublowanie zadań, marnotrawstwo składek itp.
Obecnie w kraju funkcjonuje 16 regionalnych organizacji turystycznych. Pierwsza w Polsce ROT powstała w województwie dolnośląskim i została zarejestrowana 31 stycznia 2000 roku w sądzie rejonowym we Wrocławiu w formie stowarzyszenia jako Dolnośląska Organizacja Turystyczna (DOT). Organizacja powstała na bazie 19 podmiotów. Statut Dolnośląskiej Organizacji Turystycznej uchwalono w oparciu o Ustawę o Polskiej Organizacji Turystycznej, Ustawę Prawo o stowarzyszeniach, Ustawę o samorządzie gminnym, Ustawę o samorządzie powiatowym oraz Ustawę o samorządzie wojewódzkim.
Zestawienie powstawania ROT w poszczególnych latach przedstawia zestawienie nr 2.

Zestawienie lat, w których postawały regionalne organizacje turystyczne
Dolnośląska Organizacja Turystyczna 2000
Kujawsko-Pomorska Regionalna Organizacja Turystyczna 2006
Lubelska Regionalna Organizacja Turystyczna 2005
Lubuska Organizacja Turystyczna „LOTUR”, 2004
Małopolska Organizacja Turystyczna 2001
Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna 2006
Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna 2003
Podkarpacka Regionalna Organizacja Turystyczna 2002
Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna 2002
Pomorska Regionalna Organizacja Turystyczna 2003
Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego 2002
Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Świętokrzyskiego 2004
Śląska Organizacja Turystyczna 2003
Mazurska Regionalna Organizacja Turystyczna 2003
Wielkopolska Organizacja Turystyczna 2003
Zachodniopomorska Regionalna Organizacja Turystyczna 2001
Źródło : Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań

Najwięcej Regionalnych Organizacji Turystycznych powstało w roku 2003 (5). Można przypuszczać, że powodem takiej sytuacji ( 3 lata po powstaniu POT, a tym samym i wejściu w życie wytycznych dot. trójstopniowego systemu zarządzania turystyką) było „okrzepnięcie” rynków lokalnych, które musiały przyjąć nowe zasady współpracy. Najmniej ROT powstało w latach 2000 i 2005 ( po 1). Zastanawiający jest tu fakt że ostatnią ROT zarejestrowaną w kraju, była Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna, z siedzibą w Warszawie.

Lokalne organizacje turystyczne

Szczególne znaczenie dla rozwoju turystyki w regionie mają lokalne organizacje turystyczne, które są mniejszymi organizacjami współpracy jednostek samorządu terytorialnego (gmin i powiatów) i lokalnej branży turystycznej, tworzonymi w obrębie obszaru atrakcyjnego turystycznie. Podstawowym zadaniem LOT jest integracja społeczności lokalnej, głównie jednostek samorządu lokalnego i branży turystycznej oraz tworzenie i rozwój produktu turystycznego wokół lokalnych atrakcji turystycznych, gromadzenie i aktualizacja informacji o atrakcjach i produktach turystycznych, utrzymanie i prowadzenie lokalnych punktów informacji turystycznej.
Członkami LOT są, podobnie jak w przypadku ROT, przedstawiciele samorządu terytorialnego gminy, powiaty, przedstawiciele lokalnej branży turystycznej (hotelarze, biura podróży, restauratorzy, rzemieślnicy, zarządcy atrakcji turystycznych itd.), inne zainteresowane rozwojem turystyki podmioty.
Zasięg działania LOT odpowiada swoją wielkością obszarowi skupionych w LOT jednostek samorządu lokalnego (najczęściej jednego lub kilku powiatów bądź kilku gmin na terenie których zlokalizowane są atrakcje turystyczne).
Co do powstawania LOT, to obecnie zarejestrowanych jest prawie 100 lokalnych organizacji turystycznych w całej Polsce, a kolejnych 5 czeka na rejestrację. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że to właśnie LOT powstają na bazie lokalnych produktów turystycznych, co stanowi bardzo ważny element tworzenia oferty dla turystów.

Współpraca Polskiej Organizacji Turystycznej z regionalnymi organizacjami turystycznymi

Równolegle do inspirowania i inicjowania przez Polską Organizację Turystyczną tworzenia regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych prowadzone są liczne działania w dziedzinie promocji i rozwoju polskiej turystyki w ramach współpracy z organizacjami już utworzonymi i zarejestrowanymi. W ramach współpracy, POT podejmuje następujące działania:
I. W ramach rynku krajowego:
1. Organizowanie szkoleń na skalę ogólnopolską i regionalną, mających na celu uświadamianie władzom samorządowym bardzo ważnej roli ROT i LOT w regionie;
2. Organizowanie imprez promocyjnych wspólnie z regionami;
3. Organizowanie warsztatów regionalnych (spotkania dyrektorów ośrodków zagranicznych z przedstawicielami samorządów i regionalnymi organizacjami turystycznymi);
4. Wspieranie regionalnych organizacji turystycznych merytorycznie i finansowo podczas organizacji różnego rodzaju imprez i seminariów;
5. Wydawania miesięcznika „Aktualności Turystyczne” w formie elektronicznej, jako pisma regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych, które służą m.in. wymianie informacji między nimi.
6. Realizowanie konkursów ogólnopolskich mających na celu promocję regionów
( m. In. „Konkurs im. M. Orłowicza”, „Konkurs na najlepszy produkt turystyczny”;
7. Organizowanie imprez studyjnych po regionach dla dziennikarzy krajowych oraz touroperatorów;
8. Udział w licznych spotkaniach, seminariach i konferencjach organizowanych przez regionalne i lokalne organizacje turystyczne;
II. W ramach rynków zagranicznych:
1. Udział regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych w polskich stoiskach narodowych na międzynarodowych targach turystycznych;
2. Organizowanie imprez studyjnych po regionach dla dziennikarzy zagranicznych oraz touroperatorów z rynków objętych, jak również nie objętych działalnością polskich ośrodków zagranicznych POT;
3. Organizacja innych imprez promocyjnych z udziałem regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych na rynkach zagranicznych.
III. W ramach systemu informacji turystycznej :
1. Wspólne tworzenie Polskiego Systemu Informacji Turystycznej;
2. Wspólne tworzenie i wdrażanie Internetowego systemu informacji turystycznej i promocji Polski (ISIT);
3. Wdrażanie ogólnopolskiego systemu oznakowań drogowych tras turystycznych.
IV. W ramach działalności wydawniczej:
1. Wydawanie licznych folderów promocyjnych polskich regionów i miejscowości;
2. Udział merytoryczny i finansowy w wydawaniu folderów, map, broszur i innych publikacji realizowanych przez regionalne i lokalne organizacje turystyczne;
3. Przyznawanie znaku promocyjnego – logo „POLSKA” różnym materiałom promocyjnym.
IV. W ramach działalności Polskiej Agencji Rozwoju Turystyki S.A. :
1. Opracowywanie strategii, programów, audytów i biznes-planów dla regionów, miast i produktów turystycznych;
2. Opracowywanie audytów turystycznych dla miast i regionów;

Do bezpośrednich kontaktów z ROT, w strukturach POT funkcjonuje Departament Współpracy Regionalnej, którego głównymi zadaniami są (m. in.):
- promocja turystyki w kraju (np. współorganizacja podróży studyjnych do regionów);
- tworzenie warunków współpracy POT z jednostkami samorządu terytorialnego, regionalnymi i lokalnymi organizacjami turystycznymi, organizacjami zrzeszającymi przedsiębiorców z dziedziny turystyki, w tym samorządu gospodarczego i zawodowego oraz pozostałymi stowarzyszeniami działającymi w tej dziedzinie;
- wspieranie regionalnych i pomoc w tworzeniu lokalnych organizacji turystycznych
( np. poprzez szkolenia);
- inicjowanie i opiniowanie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej w kraju.

dr Jacek Olszewski
Dyrektor Departamentu Współpracy Regionalnej POT