Produkt wyszedł z cienia

Nie jest łatwo podlaskiemu regionowi przebić się w turystyce na pozycje bliższe krajowym liderom. Ma jednak wiele znakomitych zasobów i niepodważalnych atutów, które są coraz lepiej wykorzystywane. Mogli się o tym przekonać uczestnicy podróży studyjnej zorganizowanej w końcu września przez Podlaską Regionalną Organizację Turystyczną, w ramach kampanii promującej Podlaski Szlak Bociani. Byli to nie tylko przedstawiciele mediów, ale również reprezentanci biur podróży zajmujących się turystyką krajową.

Podlaski Szlak Bociani jest niezwykłą trasą łączącą znaczną część zasobów turystycznych regionu w zorganizowaną całość, a od strony produktowej ma charakter swoistego parasola, pod którym działają różnego rodzaju turystyczne przedsięwzięcia, zapewniające szeroką ofertę usług. Inicjatywa nie jest nowa – szlak utworzony został w 2002 roku, staraniem Północnopodlaskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (PTOP), spółki EKOTON, przy wsparciu Ministerstwa Gospodarki, samorządu Województwa Podlaskiego, Polskiej Organizacji Turystycznej, Polskiej Agencji Rozwoju Turystyki S.A., Duńskiej Agencji Ochrony Środowiska (DANCEE) oraz miejscowych samorządów gminnych. Z uwagi na turystyczną wartość i atrakcyjność został wyróżniony w 2003 roku Certyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej, w konkursie na najlepszy produkt turystyczny w kraju.

Markowy szlak

Od tego czasu sporo się zmieniło; w 2006 roku Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna wyznakowała północną, suwalską część szlaku. Dwa lata później autorskie prawa majątkowe do znaku towarowego Podlaski Szlak Bociani przejęła Podlaska ROT, dzięki czemu możliwe stały się aktywniejsze działania promocyjne i inne przedsięwzięcia służące rozwojowi produktu. Między innymi zrealizowane zostały, dofinansowane przez Ministerstwo Sportu i Turystyki, dwa projekty, których celem było odnowienie, oznakowanie i promocja Podlaskiego Szlaku Bocianiego jako ponadregionalnego produktu turystycznego łączącego parki narodowe i obszary najbardziej atrakcyjne turystycznie. Poza odnowieniem znaków w terenie, ustawione zostały drogowskazy, a w kluczowych punktach pojawiło się 17 tablic informacyjnych (tematyka poświęcona bocianom, przebieg szlaku, podstawowe informacje o miejscowości i okolicznych atrakcjach).

Oznakowany kolorem czerwonym szlak uznawany jest za jeden z kilku markowych produktów turystycznych na Podlasiu, należy również do najdłuższych znakowanych tras rowerowych w kraju (liczy od Białowieży do miejscowości Stańczyki 412,5 km). Przecina najcenniejsze pod względem przyrodniczym obszary regionu, łączy ze sobą 4 parki narodowe(Białowieski, Narwiański, Biebrzański i Wigierski), także tereny doliny górnej Narwi, Puszczy Augustowskiej, Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Szczegółowy przebieg szlaku jest następujący: Białowieża – Pogorzelce – Narewka – Lewkowo Stare – Eliaszuki – Suszcza - Odrynki – Narew – Trześcianka – Kaniuki – Doktorce – Suraż – Turośń Dolna – Baciuty – Bokiny – Kurowo – Pajewo – Tykocin –Pentowo (szlak łącznikowy) – Łaziuki – Zajki – Laskowiec – Dobarz – Osowiec-Twierdza – Goniądz – Dolistowo Stare –Jasionowo nad Biebrzą – Jaminy - Sztabin – Krasnybór – Rudawka – Mikaszówka – Strzelcowizna – Głęboki Bród – Czerwony Folwark – Wigry – Stary Folwark – Dębowo – Wołownia – Gulbieniszki – Błaskowizna – Stańczyki.

Uczestnicy podróży studyjnej poznali wybrane fragmenty szlaku ale również walory i atrakcje oraz towarzyszące im usługi wchodzące w skład markowego produktu. Podstawowym walorem tego szlaku jest występowanie wielu skupisk bocianów i ich gniazd jako trwałego elementu krajobrazu Podlasia i Suwalszczyzny. Bocian biały znajduje tu doskonałe warunki bytowania, liczba ich par, oceniana w tysiącach, jest dużo większa niż w którymkolwiek z polskich regionów. Sprzyja czyste środowisko, rozległe obszary dolin rzecznych, łąk i mokradeł.

Cała trasa rowerowa, poprowadzona została przez tereny o dużej zmienności krajobrazów, jest łatwa i atrakcyjna, ponadto dość dobrze zagospodarowana. W wielu miejscach można korzystać z rozbudowanej bazy turystycznej o różnym standardzie (w tym liczne gospodarstwa agroturystyczne i pensjonaty wielskie), korzystać z miejscowych atrakcji. Dzięki przeważnie dobrym drogom, w tym również lokalnym, na dużych fragmentach szlaku można przemieszczać się samochodem. Dużym ułatwieniem jest wydana przez Podlaską Organizację Turystyczną mapa „Podlaski Szlak Bociani", dostępna w Centrach Informacji Turystycznej. Zupełnie nową publikacją jest broszura „Podlaskie. Bociani raj", także wydana przez PROT.

Walory szczególnie cenne

Obszar województwa podlaskiego to tereny o wyjątkowych walorach przyrodniczych w skali nawet europejskiej, bowiem ponad 50 proc. powierzchni ma warunki przyrodnicze mało zmienione działalnością człowieka, a 32 proc. objęte jest różnymi formami ochronnymi (istnieją tu 4 parki narodowe, 3 parki krajobrazowe, 85 rezerwatów przyrody, 15 obszarów chronionego krajobrazu, 249 użytków ekologicznych, 2038 pomników przyrody). W sposób naturalny część tych obszarów nieskażonej przyrody objęta została zasięgiem Podlaskiego Szlaku Bocianiego.

Jego początek stanowi Białowieża, główny ośrodek turystyczny Puszczy Białowieskiej,największego Europie obszaru leśnego zachowanego w naturalnym stanie. Bogactwo przyrody i liczne atrakcje (jak Rezerwat Ścisły BPN, kompleks zabytkowy zwany Parkiem Pałacowym, Muzeum Przyrodniczo-Leśne z niezwykle udaną ekspozycją multimedialną, Rezerwat Pokazowy Żubrów) przyciągają tu rocznie ponad 140 tys. turystów.

W 1979 r. Białowieski Park Narodowy został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO, od obecnego roku na tej prestiżowej liście znalazł się cały obszar puszczy.

W dalszym biegu szlak prowadzi Narewką i doliną Górnej Narwi, która zaliczana jest do najlepiej zachowanych w Polsce naturalnych dolin rzecznych i stanowi jeden z największych obszarów mokradeł środkowoeuropejskich. Obejmuje dolinę na odcinku od zapory wodnej w Bondarach (duży zbiornik Siemianówka) do miasteczka Suraż. i dalej tereny Narwiańskiego Parku Narodowego. Rzeka tu silnie meandruje, utworzyła wiele starorzeczy i jest ważną ostoją ptaków, z licznymi siedliskami również bociana białego; w samym Surażu znajduje się około 30 gniazd, a w pobliskiej wsi Zawyki około 40 gniazd

Jednym z najbardziej atrakcyjnych przystanków na szlaku jest Tykocin. Uwagę przyciąga zaplanowane z rozmachem założenie urbanistyczne, zachowane barokowe zabytki, w tym synagoga. Po drugiej stronie Narwi podziw budzi zrekonstruowany w części przez prywatnego inwestora zamek Zygmunta Augusta, od czasów potopu całkowicie zrujnowany. Zaskakująco sąsiaduje z bocianim gniazdem usytuowanym na wysokim słupie. Okolice zamieszkuje wiele tych ptaków, wszak blisko stąd do wsi Pentowo, szczycącej się tytułem Europejskiej Wsi Bocianiej (w każdym kraju może być tak wyróżniona tylko jedna miejscowość). Tu w dużym gospodarstwie z historycznym dworem znajduje się

ponad 30 gniazd. W tym roku opuściło je blisko sto młodych ptaków, a w dwóch gniazdach wychowało się ich po pięć. To dobre potwierdzenie znakomitych warunków bytowania, jakie znajdują na nadnarwiańskich rozlewiskach, łąkach i polach.

Podobnie jest także na terenach objętych granicami Biebrzańskiego Parku Narodowego, największego w Polsce. Ta cenna pod względem przyrodniczym część Kotliny Biebrzy to najlepiej zachowany w Europie kompleks torfowisk. Rzeka o nieregularnym korycie, z licznym zakolami i starorzeczami, wiosną każdego roku zalewa okoliczne tereny będące prawdziwą ostoją licznych gatunków ptactwa wodnego i błotnego. Tu amatorzy obserwacji przyrodniczych, fotografowania flory i fauny, krajobrazów znajdują wyśmienite tematy dla swych zainteresowań. Na północ od wschodniego odcinka Biebrzy rozpoczyna się północny odcinek Podlaskiego Szlaku Bocianiego, prowadzący przez Puszczę Augustowską i wzdłuż Czarnej Hańczy do jeziora Wigry, zajmującego centralną część Wigierskiego Parku Narodowego.

Mieliśmy okazję skorzystać ze spływu kajakowego rzeką, odbyć przejażdżkę łodzią z przeszklonym dnem po jeziorze, poznać ekspozycję Muzeum Wigier w Starym Folwarku.

Ostatnim fragmentem szlaku bocianiego poznanym podczas podróży studyjnej były tereny Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Wyróżnia się niezwykłym pięknem krajobrazu ukształtowanego przez lądolód skandynawski (z ogromną różnorodnością ukształtowania terenu, z wieloma formami młodoglacjalnej rzeźby, skoncentrowanymi na niewielkim obszarze). A szlak kończy się w nieodległych Stańczykach, znanych z ogromnych wiaduktów nieczynnej linii kolejowej.

Dodawanie turystycznych atrakcji

Już same skarby przyrody występujące na bocianim szlaku czynią z niego trasę niezwykle atrakcyjną. Również dlatego, że łatwa jest ich dostępność, także w formach zorganizowanych, gdy decydują wymogi związane z ochrona przyrody (jak w przypadku rezerwatów i parków narodowych). Turyści mogą korzystać z takiej infrastruktury i atrakcji jak: ścieżki edukacyjne, obiekty przyrodnicze, placówki muzealne, galerie miejscowych twórców. Do tego dochodzą szlaki piesze, trasy nordic walking, sieci szlaków rowerowych, szlaki konne, trasy spływów kajakowych. Z ich wykorzystaniem proponowane są bardzo urozmaicone programy wycieczek jednodniowych, weekendowych a także dłuższych.

Podlaski Szlak Bociani jest właśnie takim produktem, który skupia pod jedną marką sporo różnych turystycznych przedsięwzięć i aktywności wyrastających nie tylko z zasobów

przyrody, ale również z wielokulturowego dziedzictwa Podlasia i Suwalszczyzny. Już teraz jest ich naprawdę dużo, a powstają i będą powstawały następne, niejednokrotnie w postaci lokalnych produktów turystycznych.

Przykłady znajdziemy już choćby w Białowieży i otaczającej puszczy, gdzie rozbudowane zostały atrakcje związane z przejazdami kolejkami leśnymi (ścieżka edukacyjna „Puszczańskie drzewa", miniskansen kolejek wąskotorowych), oferta przejazdów turystycznych Kolei Drezynowej, oryginalna baza noclegowa przy restauracji Carskiej, a też nowe obiekty bazy turystycznej. W puszczańskim nadleśnictwie Browsk z siedzibą w Gruszkach powstał Park Edukacji Przyrodniczo-Leśnej.

Nad dużym zbiornikiem wodnym Siemianówka, powstałym ze spiętrzenia wód Narwi oddany został do użytku Ośrodek Turystyczno-Rekreacyjny Stary Dwór, z dużą plażą, obiektem usługowym, pomostami, polem namiotowo-campingowym, boiskami sportowymi, amfiteatrem. W nieodległej wsi Maruszka atrakcją jest wysoka wieża ornitologiczna. Dalej na szlaku bocianim biegnącym wzdłuż lub w pobliżu najpiękniejszego odcinka Narwi, od Suraża do Tykocina, powstały kolejne atrakcje. W obrębie Narwiańskiego Parku Narodowego warto odnotować kładkę turystyczną łączącą oba brzegi rzeki, między Śliwnem i Waniewem Istniała już wcześniej ale niedawno został wydłużona do 1,5 km, a w jej połowie znajduje się wieża widokowa, skąd dobrze widoczne są liczne koryta rzeczne. Dobrze znany jest pobliski Tykocin, w którym odnawiany jest obecnie jeden z głównych zabytków – kościół Św. Trójcy. W pobliskim zrekonstruowanym częściowo XVI-wiecznym zamku królewskim Zygmunta Augusta działalność prowadzi stylowa restauracja, jest sala konferencyjna oraz pokoje hotelowe, także ciekawa ekspozycja muzealna. Planowany jest kolejny etap odbudowy tego obiektu.

Dobrze znana jest pobliska miejscowość Kiermusy (3 km), z kompleksem turystycznym kształtowanym jako centrum tradycji szlacheckiej. Jest tu Dworek nad Łąkami, Karczma Rzym, Jantarowy Kasztel, mieszczący Edukacyjne Muzeum Oręża Polskiego im. Jerzego Hoffmana. Od kilku lat działa też prywatna hodowla żubrów.

W północnej części PSB na specjalną uwagę zasługuje WOSiR „Szelment", utworzony jako ośrodek sportów zimowych, z wyciągiem narciarskim i pięcioma trasami zjazdowymi różnej długości. Dysponuje też niezbędną infrastrukturą, w budynku jest część hotelowa i gastronomiczna, wypożyczalnia sprzętu. Z uwagi na położenie nad dużym jeziorem rynnowym Szelment Wlk. (o długości 6,4 km, powierzchni 356 ha), kompleks rozbudowywany jest jako ośrodek sportów wodnych. Ostatnio zainstalowany został wyciąg nart wodnych, są również: przystań żeglarska i sprzętu wodnego (kajaki, żaglówki, łodzie), park linowo-wspinaczkowy, małe pole golfowe, pole do paintball'a. To tylko kilka przykładów działań, których celem jest stały rozwój produktu zawierającego wszystko, co najlepsze w regionie.

Szeroka kampania promocyjna

Nawet ten skrótowy przegląd wskazuje, że w województwie podlaskim podejmuje się wiele działań, które powiększają potencjał turystyczny. Ich efekty są widoczne na każdym kroku – powstają nowoczesne obiekty bazy turystycznej, modernizowane są wcześniej istniejące, z wykorzystaniem środków unijnych rozbudowana została sieć dobrych dróg. A obok tego inwestuje się w urządzenia infrastruktury, co ułatwia wykorzystanie bogactwa walorów przyrodniczych przez turystów. Podobnie dzieje się z różnokulturowym dziedzictwem tego regionu.

Szczególnie w ostatnich latach dokonał się wyraźny postęp – oferta produktów dla turystów stała się zróżnicowana, atrakcyjna i odpowiada wysokim standardom. Powinna spotkać się z zainteresowaniem nabywców; w tych warunkach koniecznością staje się kształtowanie nowego wizerunku turystycznego regionu, zrywającego ze znanymi stereotypami. Promocja powiększającego się potencjału produktów i usług staje się zadaniem priorytetowym, a to określa pola oraz zakres aktywności działających tu wyspecjalizowanych organizacji i instytucji, w tym głównie Podlaskiej Organizacji Turystycznej.

Wiele takich działań skierowanych na promocję podlaskiej turystyki podejmowano już w przeszłości, obecnie możliwe są w tym zakresie wyraźnie większe przedsięwzięcia, jak choćby realizowana przez Polską Organizację Turystyczną w latach 2010-12 kampania promocyjna „Piękny Wschód", której celem była promocja pięciu wschodnich województw, w tym podlaskiego, ze specjalnym akcentowaniem wybitnych walorów przyrodniczych i kulturowych.

Po zrealizowaniu w latach 2009 oraz 2011 dwóch projektów dotyczących odnowienia oznakowania i unowocześnienia zagospodarowania Podlaskiego Szlaku Bocianiego, rozpoczęła się w obecnym roku kampania promująca bociany i markowy produkt zbudowany na tej tematyce. W pewnym sensie mamy do czynienia z kontynuowaniem wcześniejszych działań, tylko w ujęciu bardziej konkretnym, skupionym na jednym, choć rozbudowanym produkcie markowym. Głównym celem tej nowej kampanii jest jak najszersza prezentacja oferty turystycznej cennego przyrodniczo regionu, a szczególnie obszarów położonych przy tym szlaku przebiegającym przez całe województwo. Równie ważnym celem kampanii jest ochrona bociana białego poprzez szeroko zaplanowane działania edukacyjne. Kampania ma potrwać do 2015 r., na jej przeprowadzenie przeznaczona zostanie kwota ponad 440 tys. zł, pochodząca z tzw. Norweskiego Mechanizmu Finansowego.

Spośród zaplanowanych i realizowanych działań wymienić należy specjalne imprezy promocyjne, które odbędą się w takich miastach, jak Białystok, Łódź, Warszawa, Lublin i Katowice. Organizatorzy do poznania szlaku zaproszą grupy blogerów między innymi. z Polski i Niemiec. Wrześniowa podróż studyjna adresowana była też do organizatorów imprez turystycznych, po takich wizytach z udziałem touroperatorów, w ich katalogach pojawią się oferty dla turystów, zwłaszcza niemieckich, zainteresowanych przyrodą i ekologią na Podlaskim Szlaku Bocianim.

W działaniach o charakterze edukacyjnym zaplanowane zostały warsztaty, na których prezentowane będą biologiczne ciekawostki na temat bociana białego; w zajęciach tych weźmie udział około 400. uczniów z około 100. szkół podstawowych i gimnazjów z terenu Podlaskiego Szlaku Bocianiego. Wspólnie z nauczycielami mają poznawać biologię tych ptaków, metody jego ochrony, będą też poznawać atrakcje szlaku, czy zasady zwiedzania obszarów cennych przyrodniczo.

Z okazji tej kampanii promocyjnej ukazały się wspomniane dwie publikacje przygotowane przez Podlaską Organizację Turystyczną: mapa „Podlaski Szlak Bociani", w wersji polskiej, angielskiej i niemieckiej, a także broszura „Podlaskie. Bociani raj".

Region podlaski przyjął nas w końcu września bardzo gościnnie, podobnie zresztą jak innych turystów spotykanych w różnych miejscach bocianiego szlaku. Ich obecność wskazuje, że produkt wyszedł z cienia, przyciąga zainteresowanie i dzięki temu ma szanse rozwoju oraz skupiania wielu jeszcze atrakcji i przedsięwzięć gospodarczych turystyki.

Jan Wysokiński