Wędrówki historyczne jako produkt turystyczny

Śladami wielkopolskich Żydów

Wspólna historia Polaków i Żydów na terenie Wielkopolski sięga przełomu XII i XIII w. To jej najstarsze karty w kraju. Wyznawcy Jahwe znaleźli tu schronienie, gdy wypędzono ich z Hiszpanii. W 1264 r. Henryk Pobożny wydał w Kaliszu, gdzie była stolica jego księstwa, Statut Kaliski, wyznaczający ramy prawne istniejącej tam gminy żydowskiej. Statut, na mocy decyzji Kazimierza Wielkiego, obowiązywał aż do rozbiorów na terenie całej Polski.

Śladami wielkopolskich Żydów można wędrować w tym regionie nie tylko po Poznaniu, ale także na terenach ziem leszczyńskiej, kaliskiej, konińskiej i dawnego województwa pilskiego, w północno-zachodniej części Wielkopolski. Wybierając się na wędrówki, warto zaopatrzyć się w folder „Szlak kultury żydowskiej w Wielkopolsce” wydany przez Wielkopolską Organizację Turystyczną.

W stolicy regionu ocalała dawna synagoga z początku XX w., wówczas największa w państwie niemieckim, zamieniona w okresie hitlerowskiej okupacji na pływalnię dla żołnierzy Wehrmachtu. Po odzyskaniu jej przez gminę żydowską kilka lat temu, postanowiono, że powstanie tam Centrum Dialogu. Na terenach Międzynarodowych Targów Poznańskich odrestaurowano fragment dawnego kirkutu m.in. z grobem słynnego rabina Akivy Egera. Pamiątki obecności Żydów przechowywane są w Muzeum Narodowym oraz w podpoznańskim Żabikowie, gdzie znajduje się Muzeum Martyrologiczne.

W okolicach Poznania warto pojechać również do Buku i Mosiny, gdzie znajdują się ocalałe synagogi, a także do Kórnika. Wprawdzie synagoga tam nie ocalała, ale przypomina o niej tzw. Ucho Igielne, pasaż łączący rynek właśnie z ówczesną świątynią, w którym zgromadzone są macewy znalezione po drugiej wojnie światowej. Wiele pamiątek można obejrzeć w Lesznie. W tamtejszym Muzeum Okręgowym znajduje się Dział Judaistyczny, w mieście ocalała też synagoga oraz dawny dom przedpogrzebowy, przy którym urządzono lapidarium macew i dawny dom grabarza. W dawnej dzielnicy żydowskiej stoją stare domy leszczyńskich Żydów. Lapidarium urządzono również w Śmiglu. Na Ziemi Kaliskiej synagogi ocalały w Koźminie, Ostrowie Wielkopolskim, w Grabowie nad Prosną i w Kępnie, w b. woj. konińskim - w Koninie (w tamtejszym muzeum przechowywane są eksponaty judaistyczne) oraz w Sompolnie, Kole i w Słupcy. Synagogi można obejrzeć również w Sierakowie i w Wolsztynie.

(zr)