Polska myśl naukowa w UE

Nagroda za nowatorską pracę doktorską

 

2. Uzasadnienie współpracy jako wyboru tematu książki

Szybkie tempo zmian społecznych i gospodarczych oraz związany z nim wzrost konkurencji na światowym rynku, sprzyjają nawiązywaniu w wielu dziedzinach gospodarowania różnych form współpracy/kooperacji (np. alianse strategiczne, konsorcja, partnerstwa, itp.). Rosnący trend w zakresie współpracy daje się także zaobserwować w turystyce, zarówno na szczeblu międzynarodowym czy krajowym, jak i regionalnym czy lokalnym. Uważa się, że pomyślne relacje między różnymi podmiotami stanowią warunek utrzymania się tych podmiotów na rynku, jak i zdolności do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej przez regiony turystyczne.

W pracy współpracę rozumie się jako formę dobrowolnego współdziałania, w którym autonomiczni interesariusze angażują się w interaktywny proces, wykorzystując wspólne reguły, normy i struktury, by działać lub decydować w sprawach związanych z rozwojem turystyki w regionie. Potrzeba tak rozumianej współpracy na szczeblu regionu wynika z faktu, iż turysta wybierając miejsce docelowe podróży wybiera najpierw kraj, następnie region, a dopiero potem miejscowość i jej konkretne atrakcje. Region turystyczny jest ważnym elementem tego łańcucha. Konieczne są więc wspólne działania podmiotów kreujących złożony regionalny produkt turystyczny (w szczególności samorządów lokalnych – gminnych i podmiotów prywatnych – hotelarzy, restauratorów, właścicieli atrakcji, itp.), mające zachęcić turystę do wyboru tego, a nie innego regionu. Współpraca potrzebna jest także wtedy, gdy turysta przyjedzie już do miejsca docelowego. Postrzega on bowiem regionalny produkt turystyczny jako pewną złożoną całość. Na jego zadowolenie z pobytu składa się satysfakcja z wiązki dóbr i usług dostarczanych mu przez liczne i różne podmioty z tego regionu. Poziom tej satysfakcji decyduje z kolei o gotowości turysty do powrotu do regionu w przyszłości. By zapewnić maksymalne zadowolenie turysty z pobytu trzeba zatem stworzyć atrakcyjną i spójną ofertę oraz skoordynować działania wielu podmiotów.

Do kooperacji w regionie turystycznym, zwłaszcza między samorządem terytorialnym i podmiotami prywatnymi, skłania też coraz bardziej odczuwalne ograniczenie budżetowe w sektorze publicznym, połączone z decentralizacją władzy publicznej i naciskami ze strony lokalnych społeczności, chcącymi w większym stopniu decydować o przyszłości obszaru, na którym żyją. Z tego względu, podejście partnerskie jest szeroko propagowane przez Unię Europejską. Uzależnia ona przyznanie funduszy pomocowych dla regionów od budowania płaszczyzny współdziałania, przejawiającej się czy to w tworzeniu struktur partnerskich (np. Program LEADER), czy w podpisywaniu porozumień, umów, itp.

Wśród ważnych czynników wywołujących potrzebę współpracy w turystyce należy też wymienić między innymi: wzrost popytu turystycznego i dalsze prognozy tego wzrostu, rosnące oczekiwania turystów, ich większą świadomość, dojrzałość i niezależność, wzrastającą mobilność i różnorodność motywów podróżowania, wyzwania związane z rozwojem zrównoważonym oraz narastającą konkurencję między rosnącą liczbą regionów turystycznych. Wszystko to sprawia, że aby pozostać na rynku, regiony turystyczne muszą zaoferować jak najlepszy produkt turystyczny, zaspokajający potrzeby coraz bardziej wymagających turystów. W związku z tym współpraca staje się koniecznością.

Mimo szerokich badań nad współpracą w innych dziedzinach gospodarowania, w odniesieniu do turystyki problematykę tę podejmuje się stosunkowo od niedawna. Twierdzi się, że studia dotyczące współpracy w turystyce nie osiągnęły jeszcze wystarczającego stopnia zaawansowania, czy wręcz znajdują się w fazie początkowej. Zwraca się w szczególności uwagę na konieczność zintensyfikowania badań w zakresie różnych aspektów współpracy między- i wewnątrzsektorowej w turystyce (między samorządem gminnym a podmiotami prywatnymi oraz w ramach sektora publicznego i prywatnego), w szczególności w krajach rozwijających się, w tym w krajach transformacji ustrojowej, takich jak Polska.

Należy wyraźnie podkreślić potrzebę takich badań właśnie w warunkach polskich. Potwierdza to ciągle aktualna opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego pt: „Polityka turystyczna a współpraca między sektorem publicznym i prywatnym” z  2004 roku. Jej autorzy wskazują na potrzebę rozwijania i badania współpracy publiczno-prywatnej w polskich regionach turystycznych, tak jak w innych krajach. O znaczeniu kooperacji w turystyce w Polsce świadczy też fakt, iż jej zapewnienie jest jednym z głównych celów Strategii Rozwoju Turystyki w Polsce na lata 2007-2013. Wagę współpracy w turystyce podkreśla się też w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013.

W ostatnich latach (ze względu na wymienione wcześniej trendy i potencjalne korzyści kooperacji) współpraca różnych interesariuszy w polskich regionach turystycznych zyskuje na znaczeniu. Prognozuje się dalszy rozwój działań partnerskich na rzecz rozwoju turystyki, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Wydaje się jednak, że wiele czynników (m.in. niski poziom rozwoju kapitału społecznego i społeczeństwa obywatelskiego, stosunkowo krótki okres funkcjonowania gospodarki rynkowej, brak doświadczeń w kooperacji, niewystarczająca liczba pozytywnych jej przykładów, odmienna specyfika sektora publicznego i prywatnego) sprawia, że kooperacja, zarówno wewnątrz- jak i międzysektorowa jest jeszcze w Polsce utrudniona. Wiele form współpracy w turystyce, które powstały w ostatnich latach w naszym kraju jest wysoce „niestabilnych”.

Wszystko to sprawia, że podjęcie w niniejszej książce badań nad współpracą w turystyce wydaje się mieć obecnie dla polskich gmin i regionów kluczowe znaczenie. Istnieje potrzeba wskazania uwarunkowań takiej kooperacji, na różnych jej płaszczyznach – współpracy międzysektorowej – między sektorem publicznym a prywatnym oraz w ramach tych sektorów. Brak takich badań w Polsce dodatkowo potwierdza słuszność i pilność postawionego w pracy problemu naukowego: jakie uwarunkowania egzo- i endogeniczne wpływają na współpracę na rzecz rozwoju turystyki w regionie? Jak przejawia się ten wpływ oraz która z grup tych uwarunkowań ma większe znaczenie dla kształtowania partnerskich relacji międzypodmiotowych?

3. Cel i hipoteza pracy

Celem pracy jest zidentyfikowanie czynników determinujących współpracę (wewnątrz- i międzysektorową) w regionie turystycznym oraz wskazanie, w jaki sposób oddziaływują one na tę współpracę. Należy przypuszczać, że współpracę determinuje szeroka grupa uwarunkowań egzogenicznych (zewnętrznych, charakterystycznych dla kraju, nie tylko pojedynczych regionów)  i endogenicznych (wewnętrznych, dotyczących przede wszystkim szczebla regionalnego/lokalnego). Mają one charakter determinant gospodarczych, społeczno-kulturowych, demograficznych, prawnych i przestrzennych, które są wzajemnie powiązane, między którymi zachodzą liczne sprzężenia zwrotne i które mają charakter dynamiczny.

Poddano weryfikacji hipotezę, że w warunkach polskich uwarunkowania współpracy na rzecz rozwoju turystyki w regionie w przeważającej mierze stanowią barierę tej współpracy. Dotyczy to przede wszystkim uwarunkowań egzogenicznych, szczególnie ważnych ze względu na fakt, że: (1) wpływają one na uwarunkowania endogeniczne; (2) są głęboko zakorzenione w społeczeństwie i w gospodarce oraz wymagają dużych wysiłków i długiego czasu by je zmienić oraz (3) ich zmiany są zmianami systemowymi, których nie są w stanie dokonać pojedyncze podmioty.